Zioła – jak z nimi postępować?
Zioła – jak z nimi postępować?
Zioła możemy zbierać ze stanu naturalnego lub samodzielnie uprawiać. Jeśli zbieramy ze stanu naturalnego to pamiętajmy, aby wybierać miejsca czyste, z dala od szos, ścieków, czy zakładów przemysłowych. Zbiór powinien odbywać się w dni suche, o niskiej wilgotności powietrza. Miejsce w którym rośnie roślina ma duży wpływ na zawartości składników czynnych np. rośliny z miejsc suchych i nasłonecznionych (południowe stoki) będą bogatsze w składniki czynne, niż te z miejsc zacienionych i wilgotnych. Zioła zbieramy w ciągu dnia, najlepiej między godziną 10 a 16, po porannej rosie. Rośliny powinny być zdrowe a kwiaty nie przekwitnięte. Zebrane rośliny przenosimy w koszach lub w innych przewiewnych pojemnikach.
Czas zbioru poszczególnych surowców
Na wiosnę (czas od odmarznięcia ziemi aż do połowy maja) zbieramy korzenie, kłącza, korę, pączki liściowe, wiosenne kwiaty.
W lecie (okres pełnego rozwoju rośliny, połowa maja do września): kwiaty, owoce, nasiona. Liście zbieramy najczęściej przed kwitnieniem rośliny.
Na jesień (do zamarznięcia ziemi): korzenie, kłącza, bulwy, późno dojrzewające owoce, nasiona, ale też niektóre liście (np. babka lancetowata), ziele, kwiaty.
W zimie rośliny zimozielone np.: jemioła, igliwie sosnowe, świerkowe, owoce jałowca.
Suszenie i przechowywanie
Każdy surowiec ma swoje wymagania co do temperatury i miejsca suszenia. Można podać jednak pewne ogólne zasady. Jeśli rośliny nie są bardzo zabrudzone to nie powinno się ich myć przed suszeniem. Wyjątkiem są korzenie i kłącza, które należy umyć dokładnie i pokroić na cienkie plastry. Temperatura suszenia dla liści, ziela i kwiatów wynosi: 25 - 45°C, dla surowców twardych: 60 - 80°C, a dla surowców zawierających olejki eteryczne do 30°C. Suszenie powinno odbywać się w ciemnym i przewiewnym miejscu. Jeśli zioła układamy na powierzchni płaskiej, to należy co jakiś czas obrócić dolną warstwę na górę. Owoce i korzenie możemy suszyć w piekarniku, najlepiej przy otwartych drzwiczkach. Cały proces suszenia powinien odbyć się jak najszybciej.
Po wysuszeniu surowce dokładnie rozdrabniamy i umieszczamy w pojemnikach - słoikach, puszkach dla surowców olejkowych łatwo tracących składniki aktywne, torebkach papierowych, pudełkach kartonowych. Pojemnik należy opisać z datą zbioru i ewentualnym zastosowaniem. Trwałość ziół wynosi około 2 lat. Dla owoców, kłączy, korzeni, kory i nasion około 3-4 lata. Jednak jeśli mamy stały dostęp do ziół, to najlepiej zbierać porcję na jeden rok i co roku wymieniać.
Przetwory ziołowe
Z ziół przygotować możemy szereg preparatów:
Napar – jest to wyciąg wodny z surowców, które można ekstrahować wodą: liści, kwiatów, ziela, drobnych nasion. Rozdrobniony surowiec zalewamy wrzącą wodą, zwykle 1-2 łyżki na 200-250 ml wody. Odstawiamy na 20 min. pod przykryciem, przecedzamy przez gazę. Napar powinien zostać zużyty w ciągu 24h. Przechowywany w lodówce może być stosowany do 3 dni.
Odwar – sporządzamy z surowców twardych” korzeni, kłączy, kory, nasion, cebul i bulw, ale także z surowców krzemionkowych (np. skrzyp). Rozdrobniony surowiec zalewamy zimną wodą i gotujemy ok. 20 min. Następnie odstawiamy na ok. 10 min. i filtrujemy. Przechowywanie podobnie jak w przypadku naparu.
Macerat – wyciąg wodny z surowców wrażliwych na wysoką temperaturę (np. aloes, rośliny zawierające śluzy). Rozdrobniony surowiec zalewamy wodą o temp. ok. 20° C i odstawiamy na 8-12 h, a następnie przecedzamy. Macerat należy zużyć w ciągu jednego dnia albo zamrozić np. w woreczkach do lodu.
Nalewka – wyciąg alkoholowy sporządzony z suchego lub świeżego, rozdrobnionego surowca zalanego alkoholem 30-70%, najczęściej w stosunku 1:5, czyli 1 część surowca na 5 części alkoholu, lub 1:10 w przypadku surowców silnie działających. Szczelnie zamykamy i odstawiamy na 7-14 dni. Codziennie potrząsamy naczyniem, aby wymieszać zawartość. Następnie filtrujemy i zlewamy do pojemnika z ciemnego szkła, szczelnie zamykamy. Do nalewek można również wykorzystać wina wytrawne białe lub czerwone.
Intrakt – jest to wyciąg alkoholowy wykonany ze świeżego zioła, które zalewamy alkoholem o temp. ok. 80°C w stosunku 1 : 5 ( dla bezpieczeństwa lepiej podgrzewać na kuchenkach elektrycznych, a nie gazowych). Gorący alkohol zatrzymuje rozkład składników czynnych. Odstawiamy na 14 dni i dalej postępujemy jak z nalewką. Np. intrakt z owoców głogu.
Wyciągi olejowe – świeży, rozdrobniony surowiec zalewamy olejem (olej słonecznikowy, winogronowy, oliwa – może być lekko podgrzany) w stosunku 1:1 i odstawiamy na ok. 14 dni. Filtrujemy i stosujemy zewnętrznie (do nacierania lub masażu) lub wewnętrznie a także do potraw, np. olej rozmarynowy. Przechowujemy w ciemnym i chłodnym miejscu.
Octy – maceracja świeżego lub suszonego surowca octem w stosunku 1:3. Pozostawiamy na 14 -21 dni w ciemnym miejscu. Octy ziołowe znajdują często zastosowanie w kosmetyce do pielęgnacji włosów i problematycznej skóry, np. ocet nasturcjowy. Octy przed użyciem należy rozcieńczyć 1:2 z wodą.
Miody ziołowe – suchy sproszkowany surowiec (jedna płaska łyżeczka) łączymy z jedną łyżką miodu i zażywamy. Można dodać kilka kropel spirytusu lub gliceryny dla lepszego połączenia.
Soki – rozdrobniony, świeży, dokładnie wymyty surowiec przepuszczamy przez sokowirówkę. W przypadku mało soczystych surowców zalewamy wcześniej wodą w stosunku 1:1. Można również surowiec rozdrobnić w blenderze i wycisnąć sok przez gazę. Sok należy zużyć do 24 h. Dla konserwacji możemy dodać alkohol, glicerynę, cukier lub możemy zamrozić. Taki sok warto przyrządzić ze świeżej wiosennej pokrzywy, a następnie zamrozić w woreczkach na lód i spożywać codziennie 2-3 kostki rozpuszczone w wodzie.
Syropy – sok lub wyciąg wodny mieszamy z cukrem w stosunku 1:1 lub 1:2. Możemy dodatkowo stabilizować alkoholem lub gliceryną (ok. 30 ml na każde 100 ml syropu). Syropy przechowujemy w niewielkich butelkach z ciemnego szkła w lodówce lub chłodnych piwnicach.
Maści – rozdrobnione zioła miesza się z rozgrzanym na ogniu smalcem. Po kilku minutach zdejmuje się z kuchenki i pozostawia pod przykryciem na ok. 12h. Następnie należy całość lekko podgrzać do rozpuszczenia tłuszczu i przecedzić przez gęstą gazę do pojemnika. Np. maść nagietkowa.
Warto samodzielnie zbierać i przetwarzać zioła, gdyż mamy wtedy pewność co jakości naturalnych leków. Zioła zebrane własnoręcznie smakują lepiej i działają lepiej.
Materiały źródłowe u autora.
Autor: mag. farmacji, zielarz fitoterapeuta Katarzyna Głos
